ฮีตสิบสอง

[อนัตตา]

ฮีตสิบสอง
เป็นประเพณีประจำสิบสองเดือนของชาวอีสาน  เป็นส่วนช่วยให้ประชาชนได้มีโอกาสร่วมกันทำบุญ เป็นประจำทุกๆเดือน ช่วยให้ประชาชนได้ใกล้ชิดกับพระพุทธศาสนา  รู้จักเสียสละเวลา  เสียสละทรัพย์สิน เพื่อร่วมในจารีตประเพณีที่บรรพบุรุษได้วางรากฐานเอาไว้
ฮีตสิบสองหรือประเพณีสิบสองเดือนของชาวอีสาน    มีดังนี้
๑.เดือนเจียง (เดือนอ้าย ,เดือน ๑) นิมนต์พระสงฆ์เข้าปริวาสกรรม  เป็นพิธีกรรมเพื่อให้พระภิกษุผู้กระทำความผิดได้สารภาพต่อหน้าคณะสงฆ์ เป็นการฝึกความรู้จักสำนึกความผิดความบกพร่องของตัวเอง ที่มิใช่ความผิดขั้นร้ายแรง ในส่วนของชาวบ้านจะทำการเลี้ยงผีแถนและผีต่างๆ (ผีบรรพบุรุษหรือวีระบุรุษผู้ล่วงลับ) 
มีคำกลอนกล่าวไว้ดังนี้
ฮีตหนึ่งนั้น  เถิงเมื่อเดือนเจียงเข้ากลายมาแถมถ่าย
ฝูงหมู่สังฆเจ้าก็เตรียมเข้าอยู่กรรม
มันหากธรรมเนียมนี้ถือมาตั้งแต่ก่อน
อย่าได้ละห่างเว้นเข็ญสิข้องแล่นนำ  แท้แหล่ว

[ตามรอยพุทธ]

ท่าน " อนัตตา " รบกวนลงให้ครบ ฮิดสิบสองด้วยนะครับ อนุโมทนาสาธุด้วย

[อนัตตา]

๒.เดือนยี่ (เดือน ๒) บุญคูณข้าว  ชาวบ้านจะนิมนต์พระมาสวดมนต์เย็นและฉันเช้า เพื่อเป็นศิริมงคลแก่ข้าวเปลือก เมื่อพระฉันเช้าแล้ว ก็จะทำพิธีสู่ขวัญข้าวหรือทำขวัญข้าว  นอกจากนั้นในเดือนนี้  ชาวบ้านจะตระเตรียมสะสมหาเชื้อเพลิงหาฟืนและถ่านมาไว้ในบ้าน 
ดังคำกลอนว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น พอแต่เดือนยี่นั้นได้ล้ำล่วงมาเถิง
ให้พากันหาฟืนสู่คนโฮมไว้
อย่าได้ไลคองนี้มันสิสูญเสียเปล่า
ข้าวและของหมู่นั้นสิหายเสี่ยงบ่ทัน
จงให้ฟังคองนี้แนวกลอนเฮาบอก
อย่าเอาใจออกแท้ๆเข็นฮ้ายสิแล่นเถิงเจ้าเอย

[อนัตตา]

๓.เดือนสาม บุญข้าวจี่ ทำในวันขึ้น ๑๕ ค่ำ (วันเพ็ญ หรือ มื้อเพ็ง) เริ่มพิธีทำบุญข้าวจี่ในตอนเช้า โดยใช้ข้าวเหนียวปั้นหุ้มน้ำอ้อย นำไปปิ้งหรือจี่พอเกรียมแล้วชุบด้วยไข่ย่างไฟจนสุก นำใส่ภาชนะไปจัดเตรียมตั้งไว้ในหอแจก หรือศาลาวัด นิมนต์พระมาให้ศีล จากนั้นเอาข้าวจี่ใส่บาตร ถวายพระสงฆ์พร้อมด้วยอาหารอื่นๆ หลังพระฉันเสร็จแล้ว มีการแสดงพระธรรมเทศนา ส่วนข้าวจี่ที่เหลือจากพระฉัน ชาวบ้านก็จะนำมาแบ่งกันรับประทานเชื่อถือกันว่าจะมีแต่ความโชคดี 
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น
เถิงเมื่อเดือนสามแล้วจงพากันจี่ข้าวจี่
ไปถวายสังฆเจ้าเอาแท้หมู่บุญ
กุศลยังสินำค้ำตามเฮามื้อละคาบ
หากธรรมเนียมจั่งซี้มีแท้แต่นาน
ให้ทำไปทุกบ้านทุกที่เอาบุญพ่อเออย
คองหากเคยมีมาแต่ปางปมพุ้น
อย่าพากันไลถิ้มประเพณีตั้งแต่เก่า
บ้านเมืองฮาสิเศร้าภัยฮ้ายสิแล่นตาม

[อนัตตา]

๔.เดือนสี่  บุญพระเวส หรือบุญมหาชาติ
มูลเหตุจากพระคัมภีร์มาลัยหมื่นและมาลัยแสนกล่าวไว้ว่า  ถ้าผู้ใดปรารถนาที่จะพบพระศรีอาริยเมตไตรย์ หรือเข้าถึงศาสนาของพระองค์แล้ว  จงอย่าฆ่าตีบิดามารดา สมณพราหมณาจารย์ หรืออย่ายุยงให้พระสงห์แตกสามัคคีกัน ให้อุตสาหะฟังพระธรรมเทศนาเรื่องพระเวสสันดรชาดก หรือเทศน์มหาชาติให้จบในวันเดียว
ในงานบุญพระเวสหรือบุญมหาชาตินี้ ชาวบ้านจะนำของมาถวายพระ  ตามฉลากรายชื่อกัณฑ์ที่จับได้ หรือตามชื่อพระที่นิมนต์มาเทศน์ ที่จับเป็นฉลากได้ เรียกว่า "กัณฑ์ต้น"  นอกจากกัณฑ์ต้นแล้วก็จะมีจัดมาพิเศษแห่ออกมาวัด ขณะที่แห่ออกมานั้น  พระรูปใดเทศน์ค้างอยู่ ก็จะถวายแด่พระรูปนั้น กัณฑ์นี้ เรียกว่า "กัณฑ์หลอน" หรือถ้าเจาะจงจะถวายเฉพาะพระนักเทศน์ที่ตนนิมนต์มา ก็จะเรียกว่า "กัณฑ์จอบ" เนื่องจากต้องแอบซุ่มดูให้แน่ใจเสียก่อน นอกจากนั้นในเดือนนี้ก็ยังมีการทำบุญโดยหาดอกไม้มาตากไว้ให้แห้งเพื่อนำไปถวายแด่พระสงฆ์อีกด้วย
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น พอเถิ่งเดือนสี่ให้เก็บดอกบุปผา
หามาลาดวงหอมสู่คนเก็บไว้
อย่าได้ไลคองนี้สิเสียศรีสูญเปล่า
หาเอาตากแดดไว้ให้ทำแท้สู่คนแท้ตาย
อย่าได้ไลหนีเว้นแนวคองตั้งแต่เก่า
ไฟทั้งหลายสิแล่นเข้าเผาบ้านสิเสื่อมสูญ
ให้ฝูงชนชาวเฮาแท้อย่าไลคองตั้งแต่ก่อน
มันสิหมองหม่นเศร้าเมืองบ้านสิทุกข์จนแท้แล้ว

[อนัตตา]

๕.เดือนห้า บุญตรุษสงกรานต์ ขึ้นปีใหม่ของไทยแต่เดิม
มีการสรงน้ำพระพุทธรูป เก็บดอกไม้ป่ามาบูชาพระ ในระหว่างนี้ทุกคนจะหยุดงานหยุดภารกิจประจำวันของตน โดยเฉพาะวันสำคัญดังนี้
- วันสังขารล่วง เป็นวันแรกของงาน ชาวบ้านจะนำพระพุทธรูป ลงมาทำความสะอาด และตั้งไว้ยังสถานที่อันสมควร ชาวบ้านมักจะเรียกวันนี้ว่า "มื้อเอาพระลง" จากนั้นพากันสรงน้ำพระด้วยน้ำหอม
- วันสังขารเนา เป็นวันที่สองของงาน ชาวบ้านจะพากันทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้แก่ญาติที่ล่วงลับไปแล้ว
- วันสังขารขึ้น เป็นวันที่สามของงาน ชาวบ้านจะพากันทำบุญตักบาตรถวายภัตตาหารแด่พระภิกษุสงฆ์สามเณร แล้วทำการคารวะแก่พ่อแม่ญาติผู้ใหญ่ ตลอดจนผู้เฒ่าผู้แก่ที่ตนให้ความเคารพนับถือ ส่งท้ายด้วยพิธีบายศรีสู่ขวัญพระสงฆ์ น้ำที่เหลือจากการรดน้ำขอพระผู้เฒ่าผู้แก่ ก็จะนำมารดให้แก่ผู้มาร่วมงาน ภายหลังจึงมีการแผลงมาเป็นการวิ่งไล่สาดน้ำกัน
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น พอเถิงเดือนห้าให้พวกไพร่ชาวเมือง
พากันทำเครื่องสรงองค์พระสัพพัญญูเจ้า
ทุกวัดให้ทำไปอย่าไลห่าง
ให้พากันสืบสร้างบุญไว้อย่าสิไล
จึงสิได้มีแต่ความสุข อันตรายภัยทุกข์สิบ่มีมาใกล้
ทุกคนให้ถือฮีตคำสอนถือตามคองแต่ปางปฐมพุ้น

[อนัตตา]

๖.เดือนหก บุญวิสาขบูชา
มีการเทศน์ตลอดทั้งกลางวันและกลางคืน รวมทั้งการเวียนเทียน นอกจากนี้ยังมีบุญที่สำคัญอีกคือบุญบั้งไฟ เพื่อถวายเป็นพุทธบูชาและขอฝน ผลที่ได้คือชาวบ้านได้มีส่วนทำกิจกรรมและสนุกสนานร่วมกัน ก่อนถึงฤดูกาลทำนา นอกจากนี้ก็ยังจะมีการบวชนาคพร้อมกันไปด้วย ตกตอนกลางคืนก็จะมีการตีกลองเอาเสียงแข่งขันกัน หรือที่เรียกว่า "ตีกลองเส็ง"  บางตำราก็ว่าต้องมีการสรงน้ำพระพุทธูปฝ่ายเหนือ ฝ่ายใต้ มีการถือน้ำพิพัฒน์สัตยาต่อพระพุทธเจ้า พระธรรม และพระสงฆ์ และต่อแผ่นดินด้วย
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น
พอเถิงเดือนหกแล้วให้นำเอาน้ำวารีสรงโสด
ฮดพระพุทธรูปเหนือใต้สู่ภาย
อย่าได้ละเบี่ยงบ้ายปัดเป่าหายหยุด
มันสิสุญเสียศรีต่ำไปเมื่อหน้า
จงพากันทำแท้แนวคองฮีตเก่า
เอาบุญไปเลื่อยๆไปหน้าอย่าถอย

[อนัตตา]

๗.เดือนเจ็ด  ทำบุญเทวดาอาฮักษ์หลักเมือง (วีรบุรุษ)
ทำการเซ่นสรวงหลักเมือง หลักบ้าน ผีพ่อผีแม่ ผีปู่ตา ผีเมือง (บรรพบุรุษ) ผีตาแฮก (เทวดารักษาไร่นา) ลักษณะเช่นเดียวกับประเพณีแรกนาขวัญ ซึ่งเป็นพิธีกรรมก่อนจะมีกิจกรรมทำนา กล่าวคือให้รู้จักคุณของผู้มีคุณ และสิ่งที่มีคุณ และนิมนต์พระทำน้ำมนต์เพื่อชำระบ๋าเบิกไปด้วย
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น  พอเดือนเจ็ดแล้วจงพากันบูชาราช
ฝูงหมู่เทพเหล่านั้นบูชาแท้สู่ภาย
ตลอดไปยอดอ้ายอาฮักษ์ใหญ่มเหสักข์
ทั้งหลักเมืองสู่หน บูชาเจ้า
พากันเอาใจตั้งทำตามฮีตเก่า
นิมนต์สังฆเจ้าชำระแท้สวดมนต์
ให้ฝูงคนเมืองนั้นทำกันอย่าได้ห่าง
สูตรชำระเมืองอย่าค้าง สิเสียเศร้าต่ำศูนย์
ทุกข์สิแล่นวุ้นมาโฮมใส่เต็มเมือง
มันสิเคืองคำขัด คันบ่ทำตามนี้
ให้เจ้าทำตามนี้คือเฮาได้บอกกล่าว
จึงสิสุขอยู่สร้างสรรค์ฟ้าเกิ่งกัน
แม่นทุกข์ฮ้อนหมื่นซั้นบ่มีว่าสิมาพาน
ปานกับเมืองสวรรค์สุขเกิ่งกันเทียมได้

[อนัตตา]

๘.เดือนแปด บุญเข้าพรรษา
ทำบุญตักบาตร ถวายภัตตาหารเช้าและเพลแด่พระสงฆ์ บ่ายมีการฟังพระธรรมเทศนา มีการป่าวประกาศให้ชาวบ้านนำขี้ผึ้งมาหล่อเทียน สำหรับจุดในโบสถ์ เป็นพุทธบูชา ตลอดฤดูกาลเข้าพรรษา มีการถวายเทียนจำนำพรรษาแก่พระอารามสำคัญ
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น  พอเถิงเดือนแปดได้ล้ำล่วงมาเถิง
ฝูงหมู่สังโฆคุณ เข้าวัสสาจำจ้อย
ทำตามฮอยของเจ้าพระโคดมทำก่อน
บ่ทะลอนเลิกม้างทำแท้สู่ภาย
แล้วจึงพากันผ่ายหาของไปทานทอด
ทำทานไปอย่าได้คร้านเอาไว้หมู่บุญ
สิเป็นของหนุนเจ้าเถิงสวรรค์เมืองอาจ
บ่คลาดเคลื่อนด้วยบุญนี้ส่งไป
เพิ่นจึงตรัสบอกไว้ฮีตเก่าคองหลัง
ฟังให้ดีคักคักอย่าสิไลเด้อเจ้า
จงให้พากันเข้าทำทานตักบาตร
อย่าขาดอย่าสิเว้นให้ไปแท้สู่คน
เพิ่นเปิดให้ซอกค้นขุดก่นขุมบุญ
เอาทุนไปภายหลังเมื่อตายไปแท้
ฝูงหมู่วิบากเว้นบ่มีว่าสิมาพาน
เนาวิมานแสนสุขทุกข์บ่มีมาใกล้

[อนัตตา]

๙.เดือนเก้า บุญข้าวประดับดิน

มีการนำข้าวและอาหารคาวหวาน หมากพลูบุหรี่ ห่อด้วยใบตองกล้วย นำไปไว้ตามต้นไม้และพื้นหญ้า เพื่ออุทิศให้แก่บรรดาญาติผู้ล่วงลับไปแล้ว โดยกำหนดทำในวันแรม ๑๔ ค่ำ เดือน ๙(วันเดือนดับ) ตั้งแต่เช้ามืด ต่อมาภายหลังนิยมทำภัตตาหารถวายแก่พระสงฆ์สามเณร แล้วอุทศให้แก่ผู้ตายด้วยการหยาดน้ำ (ตรวจน้ำ) ทั้งนี้เกิดจากความเชื่อตามนิทานชาดก และเป็นที่มาของการทำบุญแจกข้าวด้วย
ดังคำกลอนที่ว่า
ฮีตหนึ่งนั้น  พอเมื่อเถิงเดือนเก้ากลางแห่งวัสสกาล
ฝูงประชาชาวเมืองก็เล่าเตรียมตัวพร้อม
พากันทานยังข้าวประดับดินให้ผีก่อน
แล้วจึงทานทอดให้พระสงฆ์พร้อมสู่ภาย
ทำจั่งซี่บ่ฮ้ายเถิงขวบปี
พระราชาในเมืองก็จงทำแนวนี้
ฮีตหากมีมาแล้ววางลงให้ถือต่อ
จำไว้เด้อพ่อเฒ่า หลานเว้ากล่าวจา

[อนัตตา]

๑๐.บุญเดือนสิบ บุญข้าวสากหรือข้าวสารท (สลากภัตร)
เป็นการอุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ตายเช่นเดียวกับบุญข้าวประดับดิน โดยมีเวลาห่างกัน ๑๕ วัน (ตรงกับวันเพ็ญ)
เป็นระยเวลาที่พวกเปรตจะต้องกลับไปเมืองนรกตามนิทานชาดก โดยผู้ที่จะถวายทานเขียนชื่อของตนเองไว้ในภาชนะที่ใส่ของทานไว้ แล้วเขียนชื่อของตนใส่กระดาษอีกแผ่นนำไปใส่ไว้ในบาตร เมื่อพระภิกษุสามเณรรูปใดจับได้สลากของผู้ใด ผู้อ่านฉลากก็จะเรียกเจ้าของสลาก นำของไปถวายรูปที่จับฉลากได้นั้น ครั้นพระภิกษุสามเณรฉันเสร็จแล้ว ก็ประชุมกันเพื่อฟังเทศน์บรรยายนิทานและภาษิตต่างๆ รวมทั้งอานิสงส์ของสลากภัตรด้วย
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น พอเถิงเดือนสิบแล้วทายกทอดโอยทาน
เบิกพลีกรรมทำทานต่อมาสองซ้ำ
ข้าวสารนำไปให้สังโฆทานทอด
พากันหวังยอดแก้ว นิพพานพุ้นที่สูง
ฝูงหมู่ลุงอาว์ป้าคณาเมืองน้อมส่ง
ศรัทธาลงทอดไว้ทานให้แผ่ไป
อุทิศให้ฝูงเปรตเปโต
พากันโมทนานำสู่คนจนเกลี้ยง

[kaentong]

กำลังรอเดือน ๑๑ และ ๑๒ ครับ

[อนัตตา]

๑๑.บุญเดือนสิบเอ็ด บุญออกพรรษา หรือวันปวารณาออกพรรษา
มีการตามประทีปโคมไฟ เรียกว่า ทำบุญจุดประทีป ถ้าไม่ใช้โคมแก้วโคมกระดาษ ก็มักขูดเปลือกลูกตูมกาให้ใส หรือขูดเปลือกลูกฟักทองให้ใสบาง ทำเป็นโดมใช้น้ำมันมะเยาหรือมะพร้าวมีไส้จุดลอยไว้ หิ้วแล้วนำไปแขวนไว้ตามต้นไม้เต็มวัด เรีกว่า "หมากฮุ่งเฮ็ง" และมีการทำปราสาทผึ้งถวายพระด้วย
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น เถิงเดือนสิบเอ็ดแล้วก็เป็นแนวทางป่อง
เป็นช่องทางพระเจ้าคนเข้าแล้วออกมา
เถิงวัสสามาเหมิดเสี่ยงสามเดือนก็เลยออก
เฮียกว่า ออกพรรษาปวารณากล่าวไว้ให้เฮาได้เล่ามา

[อนัตตา]

๑๒.บุญเดือนสิบสอง ทำบุญกฐิน
ซึ่งเริ่มตั้งแต่วันแรมหนึ่งค่ำเดือนสิบเอ็ด แต่ชาวอีสานครั้งก่อน นิยมเริ่มทำตั้งแต่ข้างขึ้นเดือนสิบสอง จึงมักจะเรียกบุญกฐินว่าเป็นบุญเดือนสิบสอง มีทั้งมหากฐิน(กองใหญ่) จุลกฐิน(กองเล็ก) กฐินแล่น(กฐินด่วน) คือร่วมกันทำกฐินถวายวัดที่ไม่มีคนจองกฐิน เวลาเหลือน้อยจึงต้องทำกฐินแล่นนี้ ถวายก่อนหมดเขต อัฏฐบริขารที่จำเป็นต้องทอดเป็นองค์กฐินจะขาดมิได้ คือ บาตร สบง จีวร  สังฆาฏิ มีดโกน หรือมีดตัดเล็บ สายรัดประคต ผ้ากรองน้ำ เข็มเย็บผ้า นอกนั้นเป็นเพียงองค์ประกอบ
หลังจากวันเพ็ยเดือนสิบสองแล้วจะทอดไม่ได้ จึงต้องทำบุญกองบัง (บังสุกุลหรือทอดผ้าป่า) และทำบุญกองอัฏฐะ คือการถวายอัฏฐะบริขารแปดอย่างแก่พระสงฆ์
บุญเดือนสิบสองที่สำคัญอีกอย่าง ซึ่งชุมชนที่อยู่ริมแม่น้ำมักจะทำกันก็คือการ "ซ่วงเฮือ" (แข่งเรือ) เพื่อเป็นการบูชาอุสุภนาค ๕ ตระกูล รำลึกถึงพระยาฟ้างุ้ม ที่นำพระไตรปิฎกขึ้นมาแต่เมืองอินทปัตถะนคร(เขมร)
ดังคำกลอนที่ว่าไว้
ฮีตหนึ่งนั้น เดือนสิบสองมาแล้วลมวอยหนาวสั่น
เดือนนี้หนาวสะบั้นบ่คือแท้แต่หลัง
ในเดือนนี้เพิ่นว่าไว้ให้ลงทอดพายเฮือ
บูชาฝูงนาโคนาคเนาว์ในพื้น
ชื่ออุสุภะนาโคต้นห้าตระกูลเป็นใหญ่
สิบห้าสกุลบอกไว้บูชาให้ส่งสะการ
ให้ทำบุญทุกบ้านบูชาท่านนาโค
แล้วลงโมทนาทานชื่นชมกันเหล่น
ทุกข์ทั้งหลายก็เว้น หนีห่างบ่มาพาน
ของสามานย์ทั้งปวงบ่ได้มีมาใกล้
ใผผู้ทำตามนี้ เจริญดียอดยิ่ง
ทุกสิ่งมี บ่ไฮ้ทั้งเข้าหมู่ของ
กรรมบ่ได้ถึกต้องลำบากในตัว
โลดบ่มีมัวหมองอย่างใดพอดี้
มีแต่สุขีล้นครองคนสนุกยิ่ง
อดให้หลิงป่องนี้เด้อเจ้าอย่าสิลัย